2. Emisja RTTY
Praca
emisj± RTTY nie jest trudna i może dać dużo satysfakcji pod warunkiem zapoznania
się z jej podstawami. Rozdział niniejszy jest przeznaczony zasadniczo dla
pocz±tkuj±cych adeptów RTTY jednak i bardziej doświadczeni operatorzy mog±
czasem zechcieć coś sobie przypomnieć. Niektóre z zawartych tutaj wiadomości
mog± się przydać także przy pracy innymi rodzajami emisji.
W klasycznej emisji RTTY stosowane jest kluczowanie
częstotliwości FSK. Wartościom logicznym 0 i 1 przyporz±dkowane s± tony
(częstotliwości) mark i space. W zakresach fal krótkich ton space ma
częstotliwość niższ±. Odstęp obydwu częstotliwości (ang. shift) wynosi w
tym zakresie 170 Hz. Jako częstotliwość pracy stacji przyjęło się podawać
wartość wyższ± odpowiadaj±c± tonowi mark. Przykładowo jeżeli operator podaje
częstotliwość pracy równ± 14080,00 kHz (mark) to przy założeniu odstępu 170 Hz
ton space odpowiada częstotliwości 14079,83 kHz. Drobne różnice w wartości
odstępu (np. odstęp 200 Hz) nie sprawiaj± MMTTY żadnej trudności.
FSK (ang. Frequency Shift Keing) oznacza bezpośrednie
kluczowanie w.cz. (najczęściej częstotliwości jednego z generatorów nadajnika)
natomiast AFSK (ang. Audio Frequency Shift Keing) oznacza kluczowanie
częstotliwości pomocniczej podnośnej akustycznej. Sygnał AFSK jest następnie
doprowadzany do wejścia mikrofonowego nadajnika SSB (lub FM na UKF).
W przypadku dostatecznego wytłumienia nośnej korespondent nie zauważa różnicy
pomiędzy obydwoma sposobami kluczowania. Wybór sposobu kluczowania jest zależny
jedynie od konstrukcji nadajnika (nie wszystkie modele s± wyposażone w wejście
FSK). Zalecane jest korzystanie w miarę możliwości z kluczowania FSK jako
zapewniaj±cego w praktyce lepsze rezultaty. MMTTY dostarcza sygnału kluczuj±cego
FSK na zł±czu szeregowym COM a sygnału AFSK na wyjściu akustycznym płytki
džwiękowej. Użytkownicy fabrycznych modemów lub kontrolerów TNC/PTC powinni
zapoznać się z opisem sprzętu. W przypadku korzystania z kluczowania AFSK
należy zwrócić szczególn± uwagę na amplitudę sygnału, tak aby nie dopuścić
do przesterowania nadajnika i powstania zniekształceń nieliniowych.
Częstotliwość pracy nadajnika modulowanego sygnałem
AFSK oblicza się następuj±co. Dla dolnej wstęgi bocznej (LSB) częstotliwość
w.cz. jest równa różnicy częstotliwości nośnej i akustycznej - np. dla
częstotliwości nośnej 14080,00 kHz i tonu akustycznego mark 1000 Hz
częstotliwość mark jest równa 14079,00 kHz, a częstotliwość space leży 170 Hz
poniżej. Częstotliwość akustyczna space musi wynosić 1170 Hz. W celu uzyskania
częstotliwości mark równej 14080 kHz nale+y przestroić nadajnik w górę na
14081 kHz. Obliczenia dla górnej wstęgi (USB) pozostawiamy czytelnikom.
Należy tylko pamiętać, że w tym przypadku sumujemy częstotliwości nośnej i
akustyczne i w zwi±zku z tym nadajnik należało by przestroić w dół.
W powyższym przykładzie podano częstotliwości 1000 i
1170 Hz, w rzeczywistości jednak zalecane jest korzystanie ze znormalizowanych
częstotliwości 2125 i 2295 Hz ponieważ ew. częstotliwości harmoniczne nie będ±
przenoszone przez tor nadawczy. W zależności od przyjętego schematu przemiany
częstotliwości w odbiorniku położenie tonów mark i space może ulec odwróceniu
dlatego też (albo w przypadku gdy nie wiadomo, z której wstęgi korzysta nadawca)
warto wypróbować czy nie uzyskamy prawidłowego odbioru po odwróceniu położenia
w modemie za pomoc± przeł±cznika "REV" (ang. reverse - odwrotny). Dla ułatwienia
zalecane jest nadawanie z doln± wstęg± boczn± (LSB).
Przycisk "REV" w MMTTY powoduje dla AFSK domyślnie
odwrócenie położenia zarówno dla nadawania jak i odbioru. W celu zachowania
położenia przy nadawaniu należy posłużyć się menu "Option/Setup MMTTY"
("Opcje/Konfiguracja MMTTY") i na karcie TX zaznaczyć pole "Disable REV"
("Wył±cz odwracanie"). Dla FSK przycisk REV w MMTTY powoduje jedynie odwrócenie
położenia w torze odbiorczym. Zmiana w torze nadawczym może być dokonana w
nadajniku, a sposób przeł±czenia jest podany w jego instrukcji.
W celu uniknięcia zniekształceń nieliniowych jak też
i nie przegrzewania stonia mocy należy unikać przesterowania nadajnika sygnałem
akustycznym AFSK i dobrać jego amplitudę tak aby nadajnik dostarczał 80 - 90 %
pełnej mocy o ile w instrukcji nie podano innego ograniczenia dla emisji
ci±głych. W nadajnikach dostosowanych do modulacji FSK wybór modulacji FSK
powoduje ustawienie dopuszczalnego poziomu mocy przy czym nie jest on
oczywiście zależny od amplitudy sygnału kluczuj±cego.
W transmisji dalekopisowej korzysta się z kodu
Baudota, w którym długość znaku wynosi 5 bitów użytecznych. Znak zawiera
także bity startu i stopu. Pięć bitów pozwala na przedstawienie jedynie
32 kombinacji dlatego też kod zawiera dwa znaki służ±ce do wybrania
podzbioru liter lub cyfr (ze znakami przestankowymi). Z możliwych 64
kombinacji pozostaj± więc 62 kombinacje użyteczne. Znaki przeł±czaj±ce
LITERY lub CYFRY s± nadawane automatycznie w miarę potrzeby i s± one
automatycznie interpretowane po stronie odbiorczej. Zakłócenia radiowe
mog± jednak spowodować przekłamanie znaku przeł±czaj±cego i w konsekwencji
części tekstu aż do odebrania następnego znaku przeł±czaj±cego. Z tego
powodu większoć programów terminalowych RTTY jest wyposażona w funkcje
pozwalaj±ce na ręczny wybór rodzaju znaków przez operatora. W MMTTY
wystarczy w tym celu zaznaczyć odpowiedni± część tekstu na ekranie (lub
najechać znacznikiem myszy na wybrane słowo) i nacisn±ć prawy klawisz
myszy. Powoduje to zamianę liter na cyfry lub odwrotnie. Ponowne
naciśnięcie prawego klawisza powoduje przywrócenie stanu poprzedniego.
Szerokość pasma zajmowanego przez sygnał RTTY
przy odstępie 170 Hz i szybkości transmisji 50 bit/sek wynosi 220 Hz
dlatego też zalecane jest korzystanie z filtrów o szerokości pasma
250 Hz (lub 500 Hz gdy odbiornik nie jest wyposażony w filtr 250 Hz).
W przypadku braku zakłóceń w pobliżu częstotliwości odbioru można
korzystać z filtru SSB ale przeważnie nie daje on dobrych rezultatów.
W niektórych modelach radiostacji wybór emisji SSB wyklucza możliwość
wł±czenia filtru w±skopasmowego. Pewn± poprawę może przynieść w takim
przypadku dodanie filtru akustycznego na wyjściu odbiornika. Należy
jednak pamiętać, że filtr taki nie dopuszcza wprawdzie składowych
zakłócaj±cych do modemu jednak ARW odbiornika reaguje na wszyskie
sygnały przepuszczane przez jego tor p.cz.
W zakresach krótkofalowych wytyczone s± w±skie
(niestety) podzakresy częstotliwości przeznaczone dla emisji RTTY i
innych emisji cyfrowych. W niektórych pasmach s± one przewidziane także
dla emisji SSTV i faksymile.
Stacje RTTY można spotkać najczęściej w następuj±cych podzakresach:
80 metrów: 3580 - 3650 kHz (3520 - 3525 kHz w Japonii)
40 metrów: 7035 - 7045 kHz (7080 - 7100 kHz w USA)
30 metrów: 10140 - 10150 kHz
20 metrów: 14080 - 14099 kHz (z wył±czeniem 14100 kHz - radiolatarnii)
15 metrów: 21080 - 21100 kHz
10 metrów: 28080 - 28100 kHz
ٱczności DX-owe RTTY s± dość popularne i
najwięcej stacji spotyka się w paśmie 20 m. Zasady pracy s± podobne
jak w przypadku ł±czności fonicznych lub CW. Pomimo rozpowszechnienia
się innych, bardziej niezawodnych systemów ł±czności jak Pactor, RTTY
zachowa przez dłuższy czas popularność jako system nieskomplikowany i
pozwalaj±cy na szybk± wymianę informacji dzięki temu, że nie jest
obci±żony balastem pokwitowań i danych administracyjnych, które hamuj±
wymianę danych. Jego poważnym konkurenten w ostatnich latach stał się
system PSK31 ale najprawdopodobniej obydwa systemy będ± współistnieć
przez wiele lat.
Podobnie jak w przypadku innych rodzajów emisji
organizowane s± również zawody RTTY, w tym także zawody o zasięgu
światowym. Zawody te daj± często możliwość spotkania rzadkich stacji
DX-owych lub uzupełnienia poł±czeń niezbędnych do uzyskania dyplomów.
Spis najważniejszych zawodów wraz z warunkami uczestnictwa można znaleźć
m.in. w Internecie pod adresem
home.online.no/~janalme/RTTY.html lub
www.sk3bg.se/contest/ , a także w sieci pakiet radio i w czasopismach
krótkofalarskich.
Pierwsze próby warto rozpocz±ć w paśmie 20 m,
np. pomiędzy 14080 i 14087 kHz gdzie najczęściej spotyka się stacje RTTY.
Typowym wywołaniem RTTY jest: CQ CQ CQ CQ CQ CQ DE OE1KDA OE1KDA OE1KDA PSE K.
Niektóre wywołania zawierj± także QTH i imię operatora, a czasami także datę
i godzinę. Należy jednak pamiętać, że zbyt długie i kwieciste wywołania mog±
odstraszyć potencjalnych korespondentów, którzy w czasie oczekiwania na zakończenie
znajd± inne stacje i może nawet rozpoczn± QSO. Ogólnie obowi±zuj± znane z innych
rodzajów emisji (np. CW) praktyki operatorskie wł±cznie z użyciem znanych skrótów
i grup Q.