2. Emisja RTTY


  Praca emisj± RTTY nie jest trudna i może dać dużo satysfakcji pod warunkiem zapoznania się z jej podstawami. Rozdział niniejszy jest przeznaczony zasadniczo dla pocz±tkuj±cych adeptów RTTY jednak i bardziej doświadczeni operatorzy mog± czasem zechcieć coś sobie przypomnieć. Niektóre z zawartych tutaj wiadomości mog± się przydać także przy pracy innymi rodzajami emisji.

2.1. Tony mark i space

    W klasycznej emisji RTTY stosowane jest kluczowanie częstotliwości FSK. Wartościom logicznym 0 i 1 przyporz±dkowane s± tony (częstotliwości) mark i space. W zakresach fal krótkich ton space ma częstotliwość niższ±. Odstęp obydwu częstotliwości (ang. shift) wynosi w tym zakresie 170 Hz. Jako częstotliwość pracy stacji przyjęło się podawać wartość wyższ± odpowiadaj±c± tonowi mark. Przykładowo jeżeli operator podaje częstotliwość pracy równ± 14080,00 kHz (mark) to przy założeniu odstępu 170 Hz ton space odpowiada częstotliwości 14079,83 kHz. Drobne różnice w wartości odstępu (np. odstęp 200 Hz) nie sprawiaj± MMTTY żadnej trudności.

2.2. Kluczowanie FSK i AFSK

    FSK (ang. Frequency Shift Keing) oznacza bezpośrednie kluczowanie w.cz. (najczęściej częstotliwości jednego z generatorów nadajnika) natomiast AFSK (ang. Audio Frequency Shift Keing) oznacza kluczowanie częstotliwości pomocniczej podnośnej akustycznej. Sygnał AFSK jest następnie doprowadzany do wejścia mikrofonowego nadajnika SSB (lub FM na UKF). W przypadku dostatecznego wytłumienia nośnej korespondent nie zauważa różnicy pomiędzy obydwoma sposobami kluczowania. Wybór sposobu kluczowania jest zależny jedynie od konstrukcji nadajnika (nie wszystkie modele s± wyposażone w wejście FSK). Zalecane jest korzystanie w miarę możliwości z kluczowania FSK jako zapewniaj±cego w praktyce lepsze rezultaty. MMTTY dostarcza sygnału kluczuj±cego FSK na zł±czu szeregowym COM a sygnału AFSK na wyjściu akustycznym płytki džwiękowej. Użytkownicy fabrycznych modemów lub kontrolerów TNC/PTC powinni zapoznać się z opisem sprzętu. W przypadku korzystania z kluczowania AFSK należy zwrócić szczególn± uwagę na amplitudę sygnału, tak aby nie dopuścić do przesterowania nadajnika i powstania zniekształceń nieliniowych.
    Częstotliwość pracy nadajnika modulowanego sygnałem AFSK oblicza się następuj±co. Dla dolnej wstęgi bocznej (LSB) częstotliwość w.cz. jest równa różnicy częstotliwości nośnej i akustycznej - np. dla częstotliwości nośnej 14080,00 kHz i tonu akustycznego mark 1000 Hz częstotliwość mark jest równa 14079,00 kHz, a częstotliwość space leży 170 Hz poniżej. Częstotliwość akustyczna space musi wynosić 1170 Hz. W celu uzyskania częstotliwości mark równej 14080 kHz nale+y przestroić nadajnik w górę na 14081 kHz. Obliczenia dla górnej wstęgi (USB) pozostawiamy czytelnikom. Należy tylko pamiętać, że w tym przypadku sumujemy częstotliwości nośnej i akustyczne i w zwi±zku z tym nadajnik należało by przestroić w dół.
    W powyższym przykładzie podano częstotliwości 1000 i 1170 Hz, w rzeczywistości jednak zalecane jest korzystanie ze znormalizowanych częstotliwości 2125 i 2295 Hz ponieważ ew. częstotliwości harmoniczne nie będ± przenoszone przez tor nadawczy. W zależności od przyjętego schematu przemiany częstotliwości w odbiorniku położenie tonów mark i space może ulec odwróceniu dlatego też (albo w przypadku gdy nie wiadomo, z której wstęgi korzysta nadawca) warto wypróbować czy nie uzyskamy prawidłowego odbioru po odwróceniu położenia w modemie za pomoc± przeł±cznika "REV" (ang. reverse - odwrotny). Dla ułatwienia zalecane jest nadawanie z doln± wstęg± boczn± (LSB).
    Przycisk "REV" w MMTTY powoduje dla AFSK domyślnie odwrócenie położenia zarówno dla nadawania jak i odbioru. W celu zachowania położenia przy nadawaniu należy posłużyć się menu "Option/Setup MMTTY" ("Opcje/Konfiguracja MMTTY") i na karcie TX zaznaczyć pole "Disable REV" ("Wył±cz odwracanie"). Dla FSK przycisk REV w MMTTY powoduje jedynie odwrócenie położenia w torze odbiorczym. Zmiana w torze nadawczym może być dokonana w nadajniku, a sposób przeł±czenia jest podany w jego instrukcji.
    W celu uniknięcia zniekształceń nieliniowych jak też i nie przegrzewania stonia mocy należy unikać przesterowania nadajnika sygnałem akustycznym AFSK i dobrać jego amplitudę tak aby nadajnik dostarczał 80 - 90 % pełnej mocy o ile w instrukcji nie podano innego ograniczenia dla emisji ci±głych. W nadajnikach dostosowanych do modulacji FSK wybór modulacji FSK powoduje ustawienie dopuszczalnego poziomu mocy przy czym nie jest on oczywiście zależny od amplitudy sygnału kluczuj±cego.

2.3. Przeł±czanie litery/cyfry

    W transmisji dalekopisowej korzysta się z kodu Baudota, w którym długość znaku wynosi 5 bitów użytecznych. Znak zawiera także bity startu i stopu. Pięć bitów pozwala na przedstawienie jedynie 32 kombinacji dlatego też kod zawiera dwa znaki służ±ce do wybrania podzbioru liter lub cyfr (ze znakami przestankowymi). Z możliwych 64 kombinacji pozostaj± więc 62 kombinacje użyteczne. Znaki przeł±czaj±ce LITERY lub CYFRY s± nadawane automatycznie w miarę potrzeby i s± one automatycznie interpretowane po stronie odbiorczej. Zakłócenia radiowe mog± jednak spowodować przekłamanie znaku przeł±czaj±cego i w konsekwencji części tekstu aż do odebrania następnego znaku przeł±czaj±cego. Z tego powodu większoć programów terminalowych RTTY jest wyposażona w funkcje pozwalaj±ce na ręczny wybór rodzaju znaków przez operatora. W MMTTY wystarczy w tym celu zaznaczyć odpowiedni± część tekstu na ekranie (lub najechać znacznikiem myszy na wybrane słowo) i nacisn±ć prawy klawisz myszy. Powoduje to zamianę liter na cyfry lub odwrotnie. Ponowne naciśnięcie prawego klawisza powoduje przywrócenie stanu poprzedniego.

2.4. Wybór filtru

    Szerokość pasma zajmowanego przez sygnał RTTY przy odstępie 170 Hz i szybkości transmisji 50 bit/sek wynosi 220 Hz dlatego też zalecane jest korzystanie z filtrów o szerokości pasma 250 Hz (lub 500 Hz gdy odbiornik nie jest wyposażony w filtr 250 Hz). W przypadku braku zakłóceń w pobliżu częstotliwości odbioru można korzystać z filtru SSB ale przeważnie nie daje on dobrych rezultatów. W niektórych modelach radiostacji wybór emisji SSB wyklucza możliwość wł±czenia filtru w±skopasmowego. Pewn± poprawę może przynieść w takim przypadku dodanie filtru akustycznego na wyjściu odbiornika. Należy jednak pamiętać, że filtr taki nie dopuszcza wprawdzie składowych zakłócaj±cych do modemu jednak ARW odbiornika reaguje na wszyskie sygnały przepuszczane przez jego tor p.cz.

2.5. Pasma

    W zakresach krótkofalowych wytyczone s± w±skie (niestety) podzakresy częstotliwości przeznaczone dla emisji RTTY i innych emisji cyfrowych. W niektórych pasmach s± one przewidziane także dla emisji SSTV i faksymile.
Stacje RTTY można spotkać najczęściej w następuj±cych podzakresach:
80 metrów: 3580 - 3650 kHz (3520 - 3525 kHz w Japonii)
40 metrów: 7035 - 7045 kHz (7080 - 7100 kHz w USA)
30 metrów: 10140 - 10150 kHz
20 metrów: 14080 - 14099 kHz (z wył±czeniem 14100 kHz - radiolatarnii)
15 metrów: 21080 - 21100 kHz
10 metrów: 28080 - 28100 kHz

2.6. DX RTTY

    Ł±czności DX-owe RTTY s± dość popularne i najwięcej stacji spotyka się w paśmie 20 m. Zasady pracy s± podobne jak w przypadku ł±czności fonicznych lub CW. Pomimo rozpowszechnienia się innych, bardziej niezawodnych systemów ł±czności jak Pactor, RTTY zachowa przez dłuższy czas popularność jako system nieskomplikowany i pozwalaj±cy na szybk± wymianę informacji dzięki temu, że nie jest obci±żony balastem pokwitowań i danych administracyjnych, które hamuj± wymianę danych. Jego poważnym konkurenten w ostatnich latach stał się system PSK31 ale najprawdopodobniej obydwa systemy będ± współistnieć przez wiele lat.

2.7. Zawody

    Podobnie jak w przypadku innych rodzajów emisji organizowane s± również zawody RTTY, w tym także zawody o zasięgu światowym. Zawody te daj± często możliwość spotkania rzadkich stacji DX-owych lub uzupełnienia poł±czeń niezbędnych do uzyskania dyplomów. Spis najważniejszych zawodów wraz z warunkami uczestnictwa można znaleźć m.in. w Internecie pod adresem home.online.no/~janalme/RTTY.html lub www.sk3bg.se/contest/ , a także w sieci pakiet radio i w czasopismach krótkofalarskich.

2.8. Pierwsze QSO

    Pierwsze próby warto rozpocz±ć w paśmie 20 m, np. pomiędzy 14080 i 14087 kHz gdzie najczęściej spotyka się stacje RTTY. Typowym wywołaniem RTTY jest: CQ CQ CQ CQ CQ CQ DE OE1KDA OE1KDA OE1KDA PSE K. Niektóre wywołania zawierj± także QTH i imię operatora, a czasami także datę i godzinę. Należy jednak pamiętać, że zbyt długie i kwieciste wywołania mog± odstraszyć potencjalnych korespondentów, którzy w czasie oczekiwania na zakończenie znajd± inne stacje i może nawet rozpoczn± QSO. Ogólnie obowi±zuj± znane z innych rodzajów emisji (np. CW) praktyki operatorskie wł±cznie z użyciem znanych skrótów i grup Q.



Wydanie z dn. 14.02.2001.

© Prawa autorskie Krzysztof D±browski, OE1KDA.